در طراحی گلخانه به چه مواردی باید توجه کرد

گلخانه در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۳۲ توسط آلمانی ها وارد شد که از نوع گلخانه شیشه ای با اسکلت فلزی بود. در طراحی گلخانه ۴ جنبه اصلی مد نظر قرار می گیرد که عبارتند از: موقعیت مکانی، در دسترس بودن امکانات مناسب در محل احداث گلخانه، طرح گلخانه و مواد ساختمانی

طراحی گلخانه از جنبه موقعیت مکانی

محل ساختمان تأثیر زیادی در عملکرد و کارایی گلخانه دارد. شیب زمین برای زه کشی و جهت گیری ساختمان از فاکتورهای مهم می باشند. شیب رو به جنوب برای استفاده از نور زمستانی و حفاظت در برار بادهای شمالی  خوب است. همچنین شیب باید به گونه ای باشد که امکان زه کشی مناسب آب های سطحی را فراهم نماید و همچنین فضای لازم جهت گسترش و تغییرات احتمالی را در آینده داشته باشد.

گلخانه باید در مکانی با شرایط آب و هوایی مناسب تأسیس شود. محل هایی که احتمال مه طرف شمالی کوه های بلند و یا سایه ناشی از درختان بلند  وجود داشته باشد و یا مناطق کم نور برای پرورش محصولات گلخانه ای مناسب نمی باشد. در انتخاب محل باید به نوع محصول توجه کرد. برای مثال محصولات مثل بنفشه آفریقایی سایه پسند هستند.

نقاط مرتفعی که در زمستان بادهای شدید می وزد برای گلخانه مناسب نیست چون باعث اتلاف گرما و افزایش هزینه می شود .

به علت متغییر بودن جهت تابش نور در طول روز با در نظر گرفتن مسایل فنی یک راه حل مناسب را باید در مورد جهت و فرم و اندازه گلخانه انتخاب کرد. زاویه تابش نور خورشید در فصول مختلف بر روی رشد گیاهان تأثیر زیادی دارد. عوامل دیگر نظیر اسکلت گلخانه نیز مانع ورود کامل نور خورشید است بنابراین حتی در صورت دقت کافی نیز اختلافی از نظر شدت نور در بیرون و داخل مشاهده خواهد شد ولی باید سعی شود تا این موانع به حداقل رسیده و عمل فتوسنتز در شرایط مطلوبی انجام گیرد.

در دسترس بودن امکانات مناسب در محل احداث گلخانه

گلخانه در محلی احداث می شود که هزینه خرید زمین و ارزش ابتدایی زمین در حد معقولی باشد. نزدیکی به راه های حمل و نقل برای به حداقل رساندن هزینه های به بازار رسانی و فروش نکات مهمی هستند .همچنین لازم است منبع آب تأمین کننده و نیاز آبی گلخانه از نظر کمیت و کیفیت کاملاً آزمایش شود در غیر این صورت ممکن است باعث ایجاد هزینه های اضافی مثلاً برای تصفیه آب گردد. باید فاصله گلخانه ها تا کارخانه های سیمان، گچ، سنگ کشی، آسفالت و… حداقل ۲ کیلومتر باشد. در صورت در دسترس بودن گاز طبیعی بهتر است گلخانه را در نزدیکی خطوط گاز بنا کرد و میزان برق مصرفی با توجه به سطح گلخانه و نوع تجهیزات به کار رفته در آن برآورد می شود، که با توجه به موافقت اداره برق برای تأمین برق ضروری و تعبیه موتور ژنراتور مولد برق به عنوان تأمین کننده اضطراری علاوه بر تأمین برق به صورت سراسری الزامی است .

طرح گلخانه

بر اساس کاربرد و جایی که قرار می گیرد متفاوت است. مصالحی که در گلخانه ها به کار می روند به دو صورت ثابت و متحرک می باشند. گلخانه های ثابت یعنی مصالحی که در ساخت آن بکار رفته از جنس با دوام و پایدار است و از اسکلت فلزی یا آلومینیومی و پوشش نایلون، شیشه، فایبرگلاس، پلی کربنات و غیره تشکیل شده اند. گلخانه های متحرک پس از اتمام کار به جای دیگری منتقل می شوند. و مصالح بکار رفته در آن می توانند آلومینیوم ، چوب و مصالح سبک  و پوشش نایلون یا پلی اتیلن خواهد بود. گلخانه های متحرک معمولاً به شکل نیم دایره ساخته می شوند ولی گلخانه های ثابت را از نظر شکل و ساختمان و از نظر دمایی تقسیم بندی کرده اند:

تقسیم بندی گلخانه از نظر شکل و ساختمان

گلخانه های تک واحدی

گلخانه های تک واحدی که به چهار دسته تقسیم می شوند:

گلخانه های یک طرفه: از یک جهت از نور کامل آفتاب برخوردار و از جهت دیگر از مصالح ساختمانی پوشیده شده اند. این نحوه ساخت گلخانه برای مناطقی که سرمای شدید یا یخبندان های طولانی وجود دارد مناسب هستند. این نوع گلخانه به ساختمان ها متصل اند و معمولاً در کنار دیوارها ساخته می شوند.

گلخانه نیمه دوطرفه: از یک طرف به طور کامل از نور آفتاب برخوردار است و از جهت مقابل تا نیمه از مصالح ساختمانی پر شده و نیمه دیگر از جنس شیشه است.

گلخانه دوطرفه: از دو طرف به طور کامل از نور آفتاب بهره مند است. این گلخانه برای کشت و پرورش بسیاری از محصولات، ایده آل و مناسب است زیرا از جهت نور و حرارت به طور کامل از نور خورشید بهره می برد.

گلخانه کمانی و منحنی : در این نوع گلخانه ها مستقیماً کشت و کار در کف آن صورت میگیرد و امکان سکوبندی وجود ندارد و بیشتر کشت صیفی جات در آن صورت می گیرد .

گلخانه های مینیاتوری : تونل های لایه پلاستیکی کوتاه و تونل های راهرویی را می توان گلخانه های مینیاتوری نامید.

گلخانه های چند واحدی

مزیت این نوع گلخانه ها این است که تهویه در آن براحتی صورت می گیرد و مشکلات ناشی از بیماری در آن کمتر است. هزینه گرم کردن آن بیشتر از گلخانه های کوچک است ولی پس از گرم کردن دیرتر از گلخانه های کوچک گرمای خود را از دست می دهد و از طرفی دیگر نسبت به گلخانه های کوچک مقاوم به طوفان و باد شدید و برف سنگین است و بادشکن نقش حفاظتی بهتری را در این گلخانه ها ایفا می کند. برای احداث این نوع گلخانه به علت نداشتن دیواره میانی نیاز به زمین کمتری است.

تقسیم بندی گلخانه از نظر دما:

گلخانه گرم: مخصوص گیاهان مناطق گرمسیری است. مثل موز، آناناس و غیره. رطوبت در این گلخانه ها بیشتر از محیط بیرون است.

گلخانه گرم و مرطوب : بیشتر برای گیاهان پیازی و قلمه ای و همچنین بذری استفاده می شود .

گلخانه نیمه گرم: برای نگه داری گیاهان مناطق معتدل و حساس به سرما مانند انواع بگونیا ،گنوکسیا، فیلودندرون و مخصوصاً نخل ها و سرخس ها و نواع گیاهان گلدانی و غیره مورد استفاده است .

گلخانه خنک: مختص بسیاری از نباتات برگ گوشتی و گیاهان مناطق مدیترانه ای است که در فصل زمستان بر اثر سرما یخ زده و از بین میرود که معمولاً این نوع گیاهان در فصل سرد در داخل گلخانه تکثیر می یابد.

تقسیم بندی گلخانه از نظر مواد ساختمانی

اسکلت گلخانه

اسکلت و مواد مورد استفاده در گلخانه ها بر اساس طرح و ابعاد گلخانه متفاوت است که بستگی به دائمی بودن یا موقت بودن گلخانه،نوع پوشش گلخانه و همچنین مبلغ هزینه شده،انتخاب میشود،که به صورت چوبی ،لوله ای،سوله خرپایی و غیره استفاده میشود.

پوشش خارجی گلخانه

هدف اصلی از ایجاد پوشش فراهم کردن یک شرایط محیطی مطلوب برای رشد و نمو گیاهان میباشد پوشش خارجی گلخانه بایستی به حد کافی شفاف بوده و پهنای مناسب طیف خورشید را با حداکثر شدت از خود عبور دهد و همچنین باید از خواص عایقی مناسب برخوردار باشد تا هزینه گرم کردن گلخانه به حداقل برسد. علاوه بر این موارد پوشش بایستی از دوام و استحکام  مناسبی برخوردار بوده و به کار بردن آن آسان و همچنین هزینه های نگه داری آن پایین باشد .

پوشش انعطاف پذیر پلاستیکی

امروزه استفاده از پلاستیک های گلخانه ای (پلاستیک یووی دار یا نایلون گلخانه)که به مدت ۴، ۵ سال دوام می آورند رایج می باشد. به این پلاستیک ها افزودنی هایی چون افزودنی ضد اشعه ماورای بنفش (UV) اضافه می شود تا مقاومت پلاستیک یووی دار در برابر نور خورشید افزایش یابد.

پوشش های سخت غیر شیشه ای

این نوع پوشش ها عموماً انعطاف پذیری کمتری دارند و در ۳ گروه تقسیم بندی می شوند:

فایبرگلاس: مقاوم و سبک است و رنگ های مختلف دارد و پرکاربردترین پوشش سخت در گلخانه است و از استحکام خوب و انعطاف پذیری متوسطی برخوردار است.

پلی کلراید وینیل: این صفحات عمری بین ۲ تا ۵ سال دارند و به طور کلی استفاده از این نوع پوشش ها در گلخانه کاهش یافته است.

اکریلیک پلی کربنات: صفحاتی مقاوم و با عمر طولانی حدود ۱۰ سال می باشند.ا ز لحاظ انتقال نور و حرارت  خواص مناسبی دارند که آنها را قابل استفاده به عنوان پوشش گلخانه می نماید.