محل احداث گلخانه و ویژگی های آن

الف- مسطح بودن زمین گلخانه

یکی از نکات محل احداث گلخانه زمین آن می باشد که زمین مورد نظر برای احداث گلخانه باید مسطح باشد. احداث گلخانـه در زمـین شـیبدار سـبب بروز مشکلاتی در احداث و نگهداری گلخانه و نیز عدم کنترل مناسب عوامل محیطی آن خواهد شد؛ مثلاً احداث گلخانه در زمینی صاف، ولی شیبدار باعـث مـیشـود کـه گرمـا در قسـمتی از گلخانه، که در ارتفاع بالاتری قرار دارد، متمرکز گـردد و هـوای سـرد در قسـمتی کـه در ارتفـاع پائین تر قرار دارد، جمع شود و بدین ترتیب شیب حرارتی در داخل گلخانه ایجاد میشود.

ب- داشتن زهکش مناسب

زمینی که گلخانه در آن احداث میشود باید از زهکشی مناسب برخـوردار باشـد؛ بـه خصـوص در گلخانه هایی که کشت محصول بر روی بستر خاک گلخانه انجام مـیشـود. بـالا بـودن سـطح آب زیرزمینی و خیس بودن خاک به علت نداشتن زهکش مناسب، باعث رشد ضعیف ریشه، سـطحی شدن ریشه ها، کاهش جذب مواد غذایی، کندی رشد گیاه و افزایش برخی بیمـاری هـای قـارچی مانند بوته میری (پی تیوم) در سبزی های گلخانه ای می شود.

در این زمینه میتوان به گلخانه های شهر بندرانزلی اشاره کرد که در بعضی مناطق سطح آب زیرزمینی فقط۳۰سانتیمتر پائین تـر از سطح خاک است و حتی در برخی موارد به علت بارندگی، سطح خاک گلخانـه خـیس مـیشـود.

احداث گلخانه در این نوع زمینها توصیه نمی شود و شاید بتوان یکی از مهـمتـرین دلایـل عـدم موفقیت گلخانه های سبزی و صیفی و موز در این مناطق را نداشتن زهکش مناسب در گلخانه هـا دانست.

از جمله راهکارهای رفع این مشکل، خـاکریزی کـف گلخانـه بـه ارتفـاع  ۳۰سـانتیمتر و بیشتر، یا کشت گیاهان در داخل گلدان متناسب با حجم ریشه گیاه (گلدان با حجم  ۱۵-۱۰لیتر برای پرورش گوجه فرنگی گلخانه ای) است. در این حالت، نبودن زهکـش در گلخانـه تـأثیری بـر روی رشد ریشه گیاه نخواهد داشت.

ج- داشتن آب با کیفیت و کمیت مناسب

منبع آب مورد استفاده و کمیت و کیفیت آن، از اهمیت زیادی در انتخاب محل احـداث گلخانـه برخوردار است و عدم توجه به این موضوع ممکن است در آینده سـبب بـروز مشـکلات متعـددی گردد. آب مورد نیاز گلخانه میتواند از چاه، آب شهری، رودخانه و چشمه تأمین شود. آب چشمه و رودخانه معمولاً آلوده به عوامل بیماری زا هستند و ممکن است نیاز به ضدعفونی با کلـر داشـته باشند.

آب شهر نیز گران بوده و ممکن است حاوی فلوراید و کلر باشد؛ بنابراین آب چـاه بهتـرین گزینه خواهد بود. اما قبل از احداث گلخانه، کیفیت آب زمین انتخاب شده باید آزمـایش شـود و در صورت نداشتن مشکل خاص، اقدام به احداث گلخانه نمود. در صـورتی کـه آزمـایش آب قبـل از احـداث گلخانه انجام میشد، از احداث گلخانه در این زمین خـودداری، یـا راهکـار دیگـری قبـل از بـروز مشکل ارائه میشد

د- وجود امکانات اولیه زیربنایی

امکانات زیربنایی از قبیل راه، برق و در صورت امکان گاز و تلفن باید در محـل مـورد نظـر بـرای احداث گلخانه وجود داشته باشد. نوع سوخت مورد استفاده برای گلخانه، نقش مهمـی در میـزان هزینه و احتمال خطر سرمازدگی دارد. گلخانه هایی که از لوله های گاز دورند مجبور به استفاده از سایر منابع انرژی(گازوئیل یا نفت) به جای گاز هستند که هم گرانتر از گـاز اسـت و هـم سـبب افزایش آلودگیهای زیست محیطی می شوند.

در حالی که گاز به عنوان ارزانتـرین و پـاکتـرین منبع انرژی به شمار مـیرود. در منـاطق سردسـیر ماننـد شـهرکرد، اسـتفاده از گازوئیـل هزینـه بیشتری را بر گلخانه دار تحمیل میکند و حتی در برخی از شبها به علت سرمای شدید، احتمال یخ زدن مخزن گازوئیل نیز وجود دارد که سبب سرمازدگی گلخانه و ایجاد خسارت جبران ناپـذیر بر گلخانه میشود؛ افزودن بلورهای نفتالین به مخزن گازوئیل موجـب کـاهش نقطـه انجمـاد آن میگردد. در زمستان سال  ،۱۳۸۳تعدادی از گلخانه های استان چهارمحال و بختیاری به علت یخ زدن گازوئیل و خاموشی سیستم گرمایی، دچار خسارت شدید شدند.

وجود ژنراتور برق اضطراری برای گلخانه ها ضروری است تا قطع بـرق، بـه خصـوص در فصـل زمستان، سبب خاموش شدن سیستم گرمایی گلخانه نگردد.

ه- نزدیکی به شهر و مراکز فروش

بهتر است گلخانه در زمین های کشاورزی احداث شود، که امکان دسترسی به شـهر بـرای تـأمین تجهیزات، نهاده ها و وسایل مورد نیاز گلخانه و نیز فروش محصول با هزینه کمتر فراهم باشد (البته قیمت زمین نیز باید در نظر گرفته شود.)

ی – جهت گلخانه

در تعیین جهت احداث گلخانه، دو عامل نور و شدت باد منطقه باید مورد توجه قرار گیـرد؛ اگـر منطقه بادخیز نباشد، جهت گلخانه از نظر کاهش سایه اندازی و برخورداری از حداکثر شدت نـور خورشید، حائز اهمیت است؛ زیرا اسکلت گلخانه سایه ای را بر روی گیاهان داخـل گلخانـه ایجـاد میکند که اندازه سایه ها به زاویه تابش نور خورشید و فصل سال بستگی دارد.

گلخانه های تک واحدی در عرضهای پائین تـر از ۴۰درجـه، در جهـت شـمالی- جنـوبی و در عرضهای بالاتر از  ۴۰درجه، در جهت شرقی- غربی احداث می شوند؛ زیرا در این جهت ها، زاویـه تابش نور خورشید و میزان انتقال نور به داخل گلخانه بیشتر است. بـا احـداث گلخانـه در جهـت مناسب، میتوان در فصل زمستان (که شدت نور از اهمیت بیشتری برخوردار است)، درصد انتقال نور به داخل گلخانه را افزایش داد. گلخانه های به هم پیوسته در تمـام عـرضهـای جغرافیـایی، در جهت شمالی- جنوبی احداث میشوند تا بتوانند اثر سایه را در قسمت شمالی گلخانه کاهش دهند.

تأثیر تعیین جهت مناسب گلخانه با توجه به عرض جغرافیایی منطقه، بر کاهش سایه اندازی وبرخورداری از حداکثر نور، در جدول  نشان داده شده است.

اگر منطقه بادخیز باشد، جهت باد غالب در تعیین جهت گلخانه اهمیـت بیشـتری دارد؛ زیـرا وزش باد شدید در منطقه و احداث گلخانه در جهت نامناسـب، مـیتوانـد سـبب بـروز خسـارات مکانیکی جبران ناپذیری به اسکلت گلخانه گردد.

همچنین باد در زمستان، موجب افزایش اتـلاف گرمای گلخانه شده و در تابستان، خنک کردن گلخانه را تحت تـأثیر قـرار مـیدهـد. لـذا در ایـن مناطق، گلخانه ها به نحوی احداث میشوند که جهت گلخانه در جهـت بـاد غالـب منطقـه باشـد( دیواره انتهایی گلخانه رو به باد باشد) تا باد از روی گلخانه به راحتی عبور کند.

به عبارت دیگـر، امتداد گلخانه در امتداد باد غالب باشد؛ در این حالت، کمبود نور احتمالی را مـیتـوان بـا روشـن نمودن چند لامپ فلورسنت جبـران نمـود؛ مـثلاً در منـاطق جنـوب شـرقی ایـران (سیسـتان و بلوچستان و کرمان)، که شدت نور زیاد است ولی بادهای شدید می وزد، گلخانه باید در جهت باد احداث شود.

تمامی محاسبات و ارقام برگرفته از مرجع بوده و شرکت رخ پلاستیک توس تعهدی در برابر این موارد ندارد.

مرجع : کتاب مدیریت گلخانه 

نویسنده : رحیم بزرگر
مربی مرکز آموزش علمی کاربردی جهاد کشاورزی شهرکرد
مهراب یادگاری
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد