نکات فنی اجرای آبیاری قطره ای در مزرعه

مقدمه

تجارب جهانی استفاده از سیستم آبیاری تیپ (Tape) بر روی محصولات مختلف و مقایسه آن با روشهای آبیاری غرقابی نشان می دهد که این سیستم می تواند منجربه کاهش قابل توجه آب مصرفی در مزرعه شود. در کشور ما نیز بدلیل مواجهه بخش کشاورزی با خشکسالی های پی در پی و بروز بحران کم آبی، باید با اصلاح و بهینه سازی روشهای آبیاری کرتی، نواری، شیاری و جویچه ای و جایگزینی آنها با سیستم های آبیاری نوین، از هدررفت منابع ارزشمند آب جلوگیری بعمل آید. خوشبختانه نوارهای آبیاری قطره ای (تیپ) برای انواع کشتهای متراکم و ردیفی نظیر سبزیجات، صیفی جات، ذرت، گندم، علوفه، هندوانه، خیار، خربزه، گوجه فرنگی، پیاز، سیب زمینی، توت فرنگی، آفتابگردان، چغندرقند و پنبه استفاده میشود. این روش در گلخانه ها نیز قابل استفاده می باشد.

معرفی سیستم آبیاری تیپ

سیستم آبیاری تیپ (نواری) متشکل از ایستگاه پمپاژ، لوله های اصلی و فرعی، شیرفلکه ها، اتصالات و نوارهای آبیاری قطره ای است. برای آبدهی مناسب و یکنواخت لوله های تیپ، به فشار ۵/۰ تا ۲ بار (بسته به ضخامت نوارهای تیپ) نیاز است که توسط ایستگاه پمپاژ تامین می گردد. فشار کاری معمول برای کارکرد این سیستم ۱ بار است. ایستگاه پمپاژ علاوه بر تامین و تنظیم فشار لازم برای گردش آب در سطح مزرعه و خروج یکنواخت آب از روزنه های لوله تیپ، وظیفه جلوگیری از ورود ذرات ریز و معلق آب به سیستم آبیاری را بر عهده دارد.

این کار از طریق نصب فیلترهای مختلف در این ایستگاه انجام می شود. انتخاب فیلتراسیون مناسب برای هر مزرعه براساس کیفیت آب آبیاری و توسط طراح سیستم آبیاری انجام می شود. حذف ذرات ریز ومعلق آب توسط فیلترها برای جلوگیری از گرفتگی لوله ها و ایجاد یکنواختی در خروج آب و بالا بردن عمر مفید نوارهای آبیاری تیپ ضروری است. همچنین در صورت نصب تانک کود و تجهیزات کوددهی در ایستگاه پمپاژ، عملیات کوددهی مزرعه نیز می تواند توسط لوله های تیپ انجام گیرد.

قطر لوله های اصلی و فرعی نیز وابسته به مساحت قطعه تحت آبیاری و دبی عبوری از آنها است که در زمان طراحی سیستم، توسط طراح مربوطه تعیین می شوند. این لوله­ها عمدتاً قطرهای ۶۳، ۷۵، ۹۰، ۱۱۰ و ۱۲۵ میلیمتر را دارا می باشند و پس از نصب در مزرعه و راه اندازی سیستم، در زیر خاک مدفون می شوند.

به لوله های فرعی مزرعه و در مقابل هر یک از ردیف های کشت، لوله های پلی اتیلن ۱۶ میلیمتری هر یک با طول تقریبی ۱ متر و توسط بست های ابتدایی و واشر نصب می شوند تا اتصال دهنده نوارهای آبیاری تیپ به لوله های نیمه اصلی باشند. شکل ۱ تصویری از نحوه اتصال لوله ۱۶ میلیمتر به لوله ۹۰ میلیمتر از طریق واشر و بست ابتدایی و شکل ۲ همین لوله ها را پس از دفن در زیر خاک نشان میدهد.

در این مرحله، تعیین فواصل خطوط لوله های تیپ از یکدیگر بسیار مهم بوده و براساس آن، فواصل ایجاد سوراخ و نصب لوله های ۱۶ میلیمتری از یکدیگر قابل تنظیم است. فواصل لوله های تیپ تابعی از نحوه کاشت محصول و فواصل ردیف های کشت ازیکدیگر است که بافت خاک مزرعه نیز در آن دخیل می باشد.

نوارهای آبیاری تیپ، در واقع آخرین جزء این سیستم آبیاری محسوب می شوند که به لوله های پلی اتیلن ۱۶ میلیمتری متصل می گردند. تنوع در ضخامت جداره، قطر لوله، آبدهی قطره چکانها و فواصل خروجی ها موجب میگردد تا عملا طیف وسیعی از این نوع محصول در اختیار طراحان و کشاورزان قرار داشته باشد.

نوارهای آبیاری تیپ با ضخامت ۱۵۰، ۱۷۵، ۲۰۰ و ۲۵۰ میکرون ساخته میشوند که معمولترین ضخامت مورد استفاده در بازار ۱۷۵ میکرون یا ۱۷۵/۰ میلیمتر میباشد. نوارهای آبیاری تیپ از موادی ساخته شده اند که در برابر اشعه ماوراء بنفش نور خورشید، تغییرات دما، پوسیدگی، مواد شیمیایی متداول در کشاورزی نظیر کود و سموم شیمیایی مقاوم می باشند.

هرچند ضخامت این نوارها کم است، ولی می توانند در مقابل عوامل طبیعی مقاوم باشند و فشار مورد نیاز (که بطور متوسط ۱ بار است.) را به خوبی تحمل کنند. این نوارها معمولاً به صورت رولهای ۱۰۰۰، ۱۵۰۰ متری و به دو شکل پلاکدار و زیپی (درزدار) به بازار عرضه می شوند.

کیفیت ساخت در لوله تیپ پلاک  دار عمدتا بالاتر از نوع زیپی است که البته، قیمت بالاتری هم دارد. این نوارها دارای قطره چکانهایی در درون خود هستند که فواصل قطره چکانها بر روی لوله متفاوت بوده و بر اساس نوع محصول مزرعه و روش کاشت انتخاب می شوند. پرمصرفترین نوار آبیاری تیپ از لحاظ فاصله بین قطره چکانها نوارهای تیپ ۲۰ و ۳۰ سانتیمتری است.

علاوه بر اینها فاصله قطره چکان ۱۰، ۱۵، ۲۵، ۴۰، ۵۰، ۶۰، ۸۰ و ۱۰۰ سانتیمتر نیز در بازار موجود است. این نوارها با آبدهی ۸/۰، ۳/۱، ۵/۱، ۶/۱، ۲، ۵/۲ و ۸/۲ لیتر در ساعت برای هر قطره چکان ساخته شده اند؛ بنابراین در هر متر از طول نوارهای تیپ و بسته به تعداد قطره چکانهای روی آن، می توان آبدهی هر متر آن را به راحتی بدست آورد.

برای محصولی مانند گندم که بصورت ردیفی کشت می شود و از تراکم بیشتری در زمین برخوردار است، توصیه می شود که از فاصله قطره چکان­های ۱۵ یا ۲۰ سانتیمتری استفاده شود. در حال حاضر، استفاده از نوع زیپی لوله های تیپ برای آبیاری گندم متداول است.

الگوی مناسب پیاده سازی سیستم تیپ در مزرعه

منظور از الگوی مناسب سیستم تیپ، مسیر و جهت قرارگیری لوله های اصلی و فرعی و همچینن امتداد لوله های تیپ در یک مزرعه گندم است که عمدتاً توسط طراح سیستم آبیاری انتخاب می گردد. در تعیین الگوی مناسب سیستم تیپ برای یک مزرعه گندم، عواملی نظیر روش کاشت، ابعاد و شکل مزرعه و شیب بندی زمین نقش دارند.

بعنوان مثال، در صورت کاشت گندم بصورت پخشی، چنانچه مرزهای آبیاری از قبل در مزرعه ایجاد شده است، اجرای تیپ در موازات مرزهای آبیاری مناسب تر از اجرای آن در راستای عمود برمرزهای آبیاری خواهد بود. این کار مانع از فاصله گرفتن نوارها از سطح خاک شده که ضمن کمک به توزیع یکنواخت تر آب در امتداد نوارها، احتمال بادبردگی و جابجایی تیپ را کاهش می دهد.

در صورت قراردادن لوله های تیپ در جهت عمود بر ردیفهای کشت، پیشنهاد می شود که با عبوردادن لوله تیپ از داخل خاکریزها (شکل ۴)، ضمن کمک به استقرار تیپ بر روی سطح خاک، از ایجاد شیب در لوله تیپ و حرکت احتمالی آب در شیار روی سطح لوله تیپ و ایجاد غیریکنواختی در توزیع آب جلوگیری شود.

بطور عمومی، امتداد مناسب برای پهن کردن نوارهای تیپ در راستای شیب مزرعه و هم جهت با باد غالب منطقه است. در صورت کاشت ردیفی گندم، پیشنهاد می شود که نوارهای تیپ هم جهت با ردیفهای کشت بوده و حتی الامکان در داخل شیارها قرار گیرند.

انتخاب فواصل مناسب نوارهای آبیاری و قطر ه چکانهای تیپ از همدیگر

فاصله نوارهای تیپ از همدیگر در حقیقت معادل با فاصله بین محلهای اتصال تیپ به لوله نیمه اصلی (مانیفولد) و یا فواصل نصب بستهای ابتدایی بر روی مانیفولد خواهد بود. برای یک مزرعه گندم، انتخاب فواصل نوارهای تیپ از همدیگر به روش کاشت و بافت خاک وابسته خواهد بود. کاشت بذر گندم عمدتاً به صورتهای پخشی و یا مکانیزه انجام می شود.

در کشت پخشی، بذر گندم هم بصورت دستی (دستپاش) و هم با استفاده از دستگاههای سانتریفیوژ کشت می شود و فرض بر این است که تمامی بخش های زمین با یک تراکم مناسب از بذر پوشیده می شوند. در حالی که در روش مکانیزه کشت با استفاده از دستگاههای خطی کار و یا ردیفکار که به طور مرسوم به خطوط (شیارهای) موازی یکدیگر نیاز است، انجام می شود.

فواصل کشت خطی برای گیاهان زراعی مختلف، تابعی از خصوصیات خاک مزرعه و الگوی رشد گیاه زراعی است، با اینحال بسته به نوع دستگاه خطیکار، این فواصل برای گندم ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر در نظر گرفته می شود.

برای هر دو روش کشت (پخشی و مکانیزه)، نوارهای آبیاری تیپ باید طوری پهن شوند تا تمامی سطح مزرعه پس از آبیاری (و یا حداکثر یک روز پس از قطع آبیاری) مرطوب گردد؛ اما در کشتهای ردیفی گندم، قراردادن لوله های تیپ مجزا برای تمامی خطوط کشت (که فاصله ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتری دارند)، عملاً اقتصادی نبوده و لذا باید بصورت دو در میان و یا سه در میان (بسته به بافت خاک مزرعه که در ادامه تشریح می شود) اینکار صورت گیرد. بنابراین در این روش کاشت، تنها تعدادی از خطوط کشت مستقیماً توسط لوله تیپ آبیاری شده و خطوط کشت واقع در بین دو ردیف لوله، از طریق پیشروی جبهه رطوبتی به طرفین آن، تکمیل می گردد.

در هر دو روش کشت، فواصل لوله های آبیاری تیپ از همدیگر و همچنین فواصل روزنه های روی لوله (قطره چکانها) وابسته به بافت خاک مزرعه بوده که برای انتخاب فاصله مناسب، می توان از جدول ۱ استفاده نمود. در این جدول، فواصل مناسب نوارهای تیپ و همچنین فواصل قطره چکانها برای آبیاری یک مزرعه گندم بر اساس بافت خاک مزرعه ارائه شده است.

بعنوان مثال، در یک مزرعه گندم با بافت خاک متوسط، توصیه می شود که فواصل نوارهای تیپ از همدیگر در حدود ۴۰ سانتیمتر بوده و لوله های آبیاری تیپ نیز دارای قطره چکانهایی با فواصل تقریبی ۲۰ سانتیمتر از همدیگر باشند. در چنین شرایطی و برای هرهکتار زمین، به ۲۵ هزار متر لوله تیپ نیاز خواهد بود که بایستی با در نظر گرفتن شرایط کشاورز و صرفه اقتصادی موضوع، این لوله ها تهیه و طبق دستورالعمل مربوطه در مزرعه نصب گردند. بدیهی است که در فاصله بین دو نوار تیپ، می تواند دو و یا سه ردیف کشت گندم وجود داشته و تابع روش کاشت و تراکم بذر می باشد.

جدول ۱: انتخاب فواصل نوارهای تیپ و قطر ه چکانها برای آبیاری یک مزرعه گندم با بافت های مختلف خاک
بافت خاک مزرعه	فواصل مناسب نوارهای تیپ از همدیگر (فاصله بست های ابتدایی)	فواصل مناسب قطره چکانهای تیپ (نوع نوار تیپ)	طول مورد نیاز لوله تیپ برای هر هکتار زمین
سبک (شنی)	۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر	۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر	۲۵ تا ۳۳ هزار متر
متوسط (لوم)	۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر	۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر	۲۰ تا ۲۵ هزار متر
سنگین (رسی)	۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر	۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر	۱۶ تا ۲۰ هزار متر

 

 

 

 

انتخاب طول مناسب نوارهای تیپ در مزرعه

در انتخاب طول مناسب نوارهای تیپ در یک مزرعه گندم، علاوه بر بررسی های فنی و مسایل هیدرولیکی (که توسط طراح پروژه انجام می شود)، عواملی نظیر شیب زمین، بافت خاک و فاصله قطره چکانهای روی نوار تیپ (یا تعداد خروجی های آب) نقش دارند.

جدول ۲ طول مناسب نوارهای تیپ را بر اساس عوامل فوق پیشنهاد می دهد. همانطوری که ملاحظه می شود، در تعیین طول مناسب تیپ، ابتدا باید بافت خاک مزرعه مشخص باشد. همانطوری که قبلاً هم اشاره شد، در بافتهای مختلف خاک، فواصل مناسب قطره چکان نیز انتخاب می گردند که در این جدول، در قالب یک ستون واحد آورده شده است.

علاوه بر این، نیاز است که شیب زمین و جهت قرارگیری تیپ بر روی زمین از لحاظ هم راستایی با شیب غالب مزرعه تعیین گردد. چنانچه نوارهای تیپ در خلاف جهت شیب زمین و یا اصطلاحاً در سربالایی قرار بگیرند، دارای شیب مثبت (+) و چنانچه هم جهت با شیب زمین و یا اصلاحاً در سرپایینی قرار بگیرند، دارای شیب منفی (-) خواهند بود.

بدیهی است که شیب منفی می تواند تاثیر فزاینده داشته و به افزایش طول مجاز تیپ کمک کند و بر عکس، شیب مثبت لوله تیپ، طول مجاز را کاهش خواهد داد. بعنوان مثال برای یک مزرعه با خاک متوسط (لومی) که زمین نیز فاقد شیب باشد (مسطح)، طول مناسب لوله تیپ بین ۸۵ تا ۱۱۳ متر خواهد بود. چنانچه در همین مزرعه، زمین شیبدار باشد و در بخشهایی از مزرعه بخواهیم نوارهای تیپ را در سربالایی قرار دهیم (شیب مثبت)، طول مناسب تیپ به ۶۲ تا ۹۴ متر کاهش خواهد یافت.

بطور مشابه، طول مناسب تیپ در سرازیری های این مزرعه به ۱۰۵ تا ۱۲۷ متر قابل افزایش خواهد بود. توجه شود که حداکثر شیب زمین برای اجرای سیستم آبیاری تیپ در حدود ۱ درصد (یا ۱۰ در هزار) است که در صورت بیشتر شدن از این حد، می تواند باعث غیریکنواختی توزیع فشار درنقاط مختلف مزرعه و در نهایت، باعث غیریکنواختی دبی خروجی از روزنه ها و پخش آب در مزرعه شود.

جدول ۲: طول مناسب نوارهای تیپ بر اساس بافت خاک، نوع نوار تیپ و شیب لوله در فشار ۶/۰ اتمسفر
بافت خاک مزرعه/ نوع نوار تیپ	نحوه قرارگیری لوله تیپ نسبت به شی ببندی زمین (منفی، صفر، مثبت)	طول مناسب نوار تیپ( متر)
سبک (شنی) با فاصله قطره چکانهای ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتری	قرارگیری تیپ ه مجهت با شیب زمین ( شیب منفی)	۱۰۷- ۸۸
	قرارگیری تیپ در حالت مسطح (شیب صفر)	۹۷- ۷۵
	قرارگیری تیپ بر خلاف شیب زمین (شیب مثبت)	۸۴- ۵۲
متوسط (لوم) با فاصله قطره چکانهای ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتری	قرارگیری تیپ ه مجهت با شیب زمین ( شیب منفی	۱۲۷- ۱۰۵
	قرارگیری تیپ در حالت مسطح (شیب صفر)	۱۱۳- ۸۵
	قرارگیری تیپ بر خلاف شیب زمین (شیب مثبت)	۹۴- ۶۲
سنگین (رسی) با فاصله قطره چکانهای ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتری	قرارگیری تیپ ه مجهت با شیب زمین ( شیب منفی)	۱۶۰- ۱۳۰
	قرارگیری تیپ در حالت مسطح (شیب صفر)	۱۴۰- ۱۰۷
	قرارگیری تیپ بر خلاف شیب زمین (شیب مثبت)	۱۱۰- ۷۰

ملاحظات قبل از نصب نوار تیپ در مزرعه

قبل از نصب نوار تیپ، خاک مزرعه بایستی کاملاً شخم خورده و فاقد کلوخ و قطعات درشت باشد. همچنین تسطیح نسبی زمین و شیب بندی آن ضروری است. توصیه میشود که شیب زمین از ۱ درصد تجاوز نکند. در مورد کشت محصولاتی نظیر گندم (بویژه در شرایط شور)، توصیه می شود که مرزهای قطعات آبیاری سنتی حتی الامکان حذف نشوند تا در مواقع ضروری بتوان آبیاری تکمیلی غرقابی نیز انجام داد. همچنین قبل از اتصال نوارهای آبیاری تیپ به لوله، باید خطوط اصلی و نیمه اصلی و مانیفولدها شستشو داده شوند.

برای اینکار باید درپوشهای انتهای خطوط باز شده و سیستم راه اندازی شود تا عمل شستشو انجام گردد. پیش بینی و نصب ایستگاه پمپاژ، الگوی قرارگیری لوله های اصلی و فرعی مزرعه، شیفتهای آبیاری، شیرفلکه ها و سایر اتصالات مربوطه نیازمند محاسبات فنی و دقیق است که بر اساس نظر و تجارب طراح سیستم آبیاری عمل خواهد شد.

واضح است که همانند سایر روشهای آبیاری تحت فشار، طراحی صحیح سیستم تیپ با در نظر گرفتن مبانی هیدرولیکی دقیق و همچنین اجرا و نگهداری مناسب سیستم، جزو عوامل کلیدی برای موفقیت این روش، توجیه اقتصادی و بهره مندی از مزایای آن توسط کشاورزان محترم محسوب می شود. لذا پیشنهاد می شود که کشاورزان محترم قبل از هر اقدامی با کارشناسان ذیصلاح در زمینه سیستم آبیاری تیپ، مشورت کافی بعمل آورند.

نحوه نگهداری نوارهای تیپ در انبار

از نگهداری کلافهای نوار آبیاری تیپ در فضای غیرمسقف و به خصوص در معرض تابش مستقیم آفتاب و بارندگی خودداری شود. کلافهای نوار تیپ بایستی بدون بازکردن بسته بندی آن، در یک انبار سرپوشیده و به دور از مواد اشتعالزا و خورنده، بر روی سکوِئی به ارتفاع ۵۰ سانتیمتر قرار گیرند. نوارها باید از گزند جوندگان و حشرات در امان باشند و همچنین از جابجا یی های غیرضروری در طول مدت انبارداری اجتناب گردد. همچنین در زمان جابجایی و یا تخلیه کلافها، از پرتاب نمودن و یا غلتاندن آنها روی زمین اجتناب شود. چون با این کار، بسته بندی نوار آسیب دیده و برخورد با اشیاء تیز و برنده، موجب پارگی لوله ها میشود.

پهن کردن (نصب) نوارهای تیپ در مزرعه

نصب نوارهای تیپ به دو روش دستی و مکانیزه امکانپذیر میباشد. در هر دو صورت، نباید تحت هیچ شرایطی نوار تیپ بر روی زمین کشیده شده و یا تحت نیرو و کشش زیاد قرار گیرد. به همین خاطر پیشنهاد می شود که کلاف لوله روی دستگاه (قرقره) ساده ای که محور آن از دو طرف بر روی دو بلبرینگ قرار گرفته و به راحتی میچرخد، قرار گرفته و توسط کارگر و در امتداد نصب لوله ها حمل شود. همچنین از ثابت نگهداشتن و نصب قرقره در یک طرف مزرعه و کشیدن نوارهای تیپ به منظور نصب بر روی زمین خودداری گردد، زیرا این کار باعث خراشیدگی سطح لوله، کشیدگی و کاهش طول عمر آن  می شود.

در صورت نصب نوار تیپ به روش مکانیزه، الزاماً باید از دستگاههای استاندارد پهن کردن نوار استفاده شود، به طوری که در تمام مسیر لوله، هدایت نوار از کلاف تا روی زمین (شامل محل ورود و خروج نوار از لوله و سطح داخلی لوله) هیچگونه تماس با سطوح تیز، برنده و ساینده که موجب پارگی و آسیب به نوار میشود، وجود نداشته باشد. عدم توجه به این موضوع میتواند خسارت زیادی برای کشاورزان در طول فصل به بار آورد.

نکته ۱

توجه به سمت قرارگیری لوله های تیپ بر روی خاک بطور یکه قطره چکانها در بخش زیرین لوله قرار بگیرند، از مواردی است که در این مرحله باید حتماً رعایت گردد. بنابراین توصیه میشود که روزنه ها به طرف خاک و حتماً رو به پائین قرار بگیرند. شکل زیر تصویری از لوله آبیاری تیپ را نشان می دهد که  به اشتباه روزنه ها به طرف  بالا قرار گرفته اند، این مسئله  باعث می شود که آب پس از خروج از روزنه ها، وارد خاک نشده و در داخل شیار روی لوله و به سمت شیب حرکت کند. این کار باعث عدم یکنواختی پخش آب در مزرعه خواهد شد.

در زمان نصب لوله های تیپ به لوله های ۱۶ میلیمتری، رعایت سمت قرارگیری لوله ها بر روی خاک بسیار مهم خواهد بود. با توجه به اینکه اتصال تیپ به لوله های ۱۶ میلیمتری از طریق بست پلی اتیلن انجام می شود، چرخاندن بست ها می تواند سمت قرارگیری تیپ بر روی زمین را تغییر دهد. شکل ۳ تصویری از نحوه اتصال نوار آبیاری تیپ به لوله ۱۶ میلیمتری از طریق بست مذکور را نشان می دهد. همچنین امکان اتصال مستقیم نوار تیپ به لوله نیمه اصلی (مانیفولد) از طریق واشر و بست ابتدایی وجود دارد. این حالت معمولا برای وقتی استفاده می شود که لوله های نیمه اصلی نیز بر روی زمین و در کنار مزرعه قرار گرفته و دفن  نمی شوند (شکل ۴).

نکته ۲

به منظور تسهیل در جمع آوری لوله های تیپ از سطح مزرعه، پیشنهاد می شود که لوله های اصلی و فرعی در زیر خاک دفن شوند. اینکار انجام عملیات داشت، برداشت و پس از برداشت (جمع آوری لوله های تیپ و آماده سازی بستر کاشت برای محصول بعدی)  را راحت تر کرده و آسیب کمتری به این بخش از سیستم وارد خواهد کرد.

نکته ۳

کیفیت لوازم و اتصالات (بویژه بستهای ابتدایی و لوله های تیپ )   نقش مهمی درهدررفت آب از ابتدای خطوط تیپ و غرقاب شدن مزرعه داشته و بایستی با دقت در انتخاب اجناس خریداری شده، این مساله رفع شود. شکل زیر تصاویری از ایجاد غیر یکنواختی پخش آب در مزرعه بدلیل عدم رعایت مسایلی نظیر کیفیت لوله تیپ و اتصالات، تسطیح بستر مزرعه و جهت (سمت) قرارگیری قطره چکانهای تیپ بر روی خاک را نشان می دهد.

نکته ۴

اجرای سیستم تیپ در مزارع گندم در زمان کاشت، ممکن است مشکلات اولیه ای نظیر بادبردگی و عدم استقرار نوارهای تیپ بر روی زمین ایجاد کند. برای مهار تیپ در معرض باد، از گذاشتن سنگ و کلوخ و یا خاک سنگین خودداری و حتماً از لوازم مهارکننده (نظیر بست های پلاستیکی مخصوص) استفاده شود. با توجه به اینکه بستر کشت نقش مهمی در مهار لوله های تیپ در مراحل اولیه رشد دارد، انجام کشت ردیفی گندم و خواباندن لوله ها در امتداد و درون ردیف های کشت، مشکلات مربوط به بادبردگی لوله ها را نیز کاهش خواهد داد.

بدیهی است که پس از به ساقه رفتن مزارع گندم، امکان جابجائی تیپ ها توسط باد کم شده و نیاز به بست های مذکور از بین خواهد رفت و حتی می توان آنها را از سطح مزرعه جمع کرد. ولی قبل از ناپدید شدن کامل نوارهای تیپ در مزرعه توسط پوشش گیاهی، حتماً از قرار داشتن آنها قبل از هر آبیاری در سر جای خود اطمینان حاصل نمایید. زیرا با بزرگ شدن گیاه و ورود به مرحله ساقه دهی، جابجایی لوله ها توسط کارگر و قراردادن در سرجای خود، مشکل و مشکلتر خواهد شد.

از موارد مهمی که بر کارائی و طول عمر مفید سیستم آبیاری تیپ موثر است، مدیریت صحیح و بهره برداری از سیستم می باشد. بازدیدها و سرویس های روزانه هفتگی، ماهانه و فصلی که در برگیرنده بازدید از لوله های آبده، فیلترها، شیر فلکه ها، اتصالات، قطعات و ادوات کنترل و … می باشد، بسیار ضروریست و بهره بردار بایستی در طول مدت بهره برداری، آنها را مورد توجه قرار دهد.

همچنین توجه به فاصله بین نوارهای تیپ و عدم جابجایی آنها توسط باد، توجه به سمت قرارگیری لوله های تیپ بر روی خاک بطوریکه قطره چکانها در بخش زیرین لوله قرار گیرند و توجه به بست های ابتدایی برای رفع نشتی آب از این محل ها ضروری خواهد بود. یکی از مواردی که می تواند در زمینه مدیریت و نگهداری سیستم تیپ کمک نماید، استفاده از فشارسنج هم در ایستگاه کنترل مرکزی و هم در مسیرهای اصلی و فرعی شبکه می باشد. فشارسنج­های نصب شده در ایستگاه کنترل مرکزی، برای شستشو و تمیزکردن فیلترها (طبق برنامه و روش پیشنهادی طراح) در نظر گرفته شده اند.

بدیهی است، آبی که در سیستم آبیاری تیپ مصرف می شود، از شبکه فیلتراسیون نیز می گذرد. در صورت نصب فشارسنج در داخل شبکه، امکان کنترل نوسانات فشار خطوط لوله و در حین کارکرد سیستم، امکان پذیر خواهد بود. در صورت نصب فشارسنج در سیستم، توصیه شده که تغییرات فشار در نقاط مختلف آن توسط بهره بردار رصد شده و چنانچه از ۲۰%± مقدار طراحی بیشتر شدند، با باز و بسته نمودن شیرهای فشار، تنظیم فشار سیستم انجام شود.

معمولاً فشار ۱ اتمسفر برای طراحی نوارهای تیپ توصیه و اجرا می گردد. در این راستا، تعداد قطعاتی که همزمان آبیاری می شوند نیز بایستی طوری انتخاب شوند که فشار سیستم جوابگو باشد. این کار را عموماً طراح سیستم انجام می دهد. ولی نظارت و کنترل تغییرات فشار (اعم از سیستم کنترل مرکزی و یا شبکه) و اقدامات لازم برای آن، بر عهده بهره بردار خواهد بود.

جمع آوری نوارهای تیپ از سطح مزرعه

توصیه می شود که در انتهای فصل رشد، نوارهای تیپ به حال خود رها نشوند و نسبت به جمع آوری آنها در اسرع وقت، اقدام گردد. زیرا نوارهای تیپ و قطعات مصنوعی دیگر، علاوه بر مسائل زیست محیطی، می تواند مشکلاتی را در عملیات زراعی کاشت و حتی رشد گیاه در فصل یا فصول بعدی ایجاد کنند. برای جمع آوری لوله های تیپ، ادوات مخصوص برای اینکار وجود دارند که در سطوح وسیع، قابل استفاده می باشند. همچنین پیشنهاد می شود که در هنگام جمع کردن نوارهای تیپ، خاک مزرعه دارای مقداری رطوبت باشد. در ادامه می توانید تصاویری مربوط به جمع آوری نوار آبیاری قطره ای مشاهده کنید.

منبع: نشریه ترویجی مرکز ملی تحقیقات شوری (نویسنده: محمدحسین رحیمیان)