نکاتی درمورد طراحی گلخانه از جنبه موقعیت مکانی و جایابی

آب‌وهوا و زمین

محل ساختمان تأثیر زیادی بر روی عملکرد و کارایی گلخانه دارد. شیب زمین برای زه کشی و جهت‌گیری ساختمان از فاکتورهای مهم می‌باشند. شیب رو به جنوب به منظور استفاده از نور زمستانی و حفاظت در برابر بادهای شمالی خوب است.

هم چنین شیب باید به نحوی باشد که امکان زه­کشی مناسب آب های سطحی را فراهم نماید. پارکینگ مشتری ها باید در محل مناسبی باشد تا در فعالیت های روزانه خللی ایجاد نکند. علاوه بر این، فضای لازم جهت گسترش و تغییرات احتمالی در آینده را داشته باشد.

گلخانه باید در مکانی با شرایط آب و هوایی مناسب تأسیس شود. محل­هایی که احتمال مه طرف شمالی کوههای بلند و یا سایه ناشی از درختان بلند وجود داشته باشد و یا مناطق کم نور برای پرورش محصولات گلخانه ای مناسب نمی باشد.

در انتخاب محل باید به نوع محصول توجه کرد، برای مثال شدت نور بسیار زیاد ناشی از ارتفاع بلند محل برای بعضی از گیاهان مناسب است ولی برای محصولات سایه پسند مثل بنفشه افریقایی، بگونیا و غیره نمی باشد.

نقاط مرتفعی که در زمستان بادهای شدید می وزد برای استقرار گلخانه مناسب نیست، چون باعث اتلاف گرما و افزایش هزینه می شود. در نقاطی که در طول سال وزش بادهای فصلی و دایمی وجود دارد لازم است گلخانه را در محلی با بادشکن طبیعی (مثلا ردیفی از درختان یا تپه در سمت شمال و شمال غربی) بنا نهاد در این صورت باید به مسأله سایه اندازی بر گلخانه در زمستان توجه کرد.

گلخانه باید در زمینی بنا شود که کاملا تراز باشد تا هزینه های تسطیح کاهش یافته و اجرای اتوماسیون درآن تسهیل گردد. خاک زمین محل احداث گلخانه باید کاملا زه کشی شده باشد، در مناطقی که زه کشی به سختی صورت می گیرد به کار بردن تدابیری خاص برای زه کشی ضروری است.

ساخت گلخانه در زمین های پست و نقاطی که توسط درختان زیاد و یا در ساختمانها احاطه شده است باعث عدم تهویه کافی و رکود هوای سرد و مرطوب زمستان در اطراف گلخانه می شود. در نتیجه هزینه های گرمایش افزایش می یابد. در مورد گلخانه های سلسله ای باید زمین انتخاب شده به اندازه کافی وسیع باشد تا امکان توسعه وتأمین احتیاجات پیش بینی نشده آینده فراهم باشد.

یک گلخانه باید طوری طراحی و ساخته شود که امکان تولید محصولات را همراه با بازگشت سود لازم برای مالک به همراه داشته باشد. در بعضی از مناطق کشور، نور خورشید عامل بسیار محدود کننده ای در تولید، به ویژه در طول زمستان می باشد؛ بنابراین یک گلخانه باید طوری طراحی شود که امکان بیشینه استفاده از نور خورشید موجود را فراهم کند.

مقدار نور خورشید قابل دسترس برای گیاهان در یک گلخانه تحت تأثیر عواملی چون؛ ساختار سازه ی گلخانه، مواد پوششی، توپوگرافی محل و ویژگی ها و خصوصیات فرهنگی و نیز جهت گلخانه می باشد. میزان نور خورشید موجود در خارج از گلخانه، تحت تأثیر عرض جغرافیایی، زمان (فصول سال)، ساعات روز و میزان ابرناکی آسمان دارد. پوشش های گلخانه ای همراه با ضریب انتقال بالای انرژی خورشیدی هستند به طوری که بخش اعظمی از انرژی گرمایی تبدیل می شود.

موقعیت گلخانه باید به صورتی باشد که بیشترین مقدار نور را دریافت نماید. اولین انتخاب برای موقعیت گلخانه به صورت نمای جنوبی یا جنوب شرقی می باشد. نور تمام روز بهترین شرایط را برای گیاه فراهم می کند. البته نور تابیده شده از جانب شرق، به هنگام صبح، برای گیاهان کافی می باشد.

نور صبح بیشترین مطلوبیت را داراست؛ زیرا که به گیاهان اجازه داده می شود که فرایند تولید غذا را زودتر آغاز نمایند و این موضوع منجر به حداکثر رشد می شود. بالطبع انتخاب های بعدی، نمای جنوب غربی و نمای غربی می باشد؛ چرا که دریافت نور دیرتر صورت می گیرد. نمای شمالی کمترین مطلوبیت را دارد و فقط برای گیاهانی که نور کمی احتیاج دارند، مناسب می باشد.

درختان برگ ریز مانند افرا و بلوط می توانند به طور مؤثری از نور شدید بعدازظهر تابستانی با ایجاد سایه بکاهند. البته باید توجه داشت که درختان در هنگام صبح، بر روی گلخانه سایه نیندازند. این درختان در زمستان اجازه می دهند که نور کافی به گلخانه برسد؛ چون که در پاییز برگ های خود را از دست می دهند.

طرح مشخصات واحد های مختلف به مواردی هم چون تخصیص فضا و نوع استفاده از هر بخش، انتقال مواد، بازده نیروی کار و غیره اشاره دارد. برای تولید مقدار محصول برنامه ریزی شده، فضای کافی را به گونه ای پیش بینی کنید که استفاده از تجهیزات انتقال مواد به نحوی انجام شود تا راندمان نیروی انسانی بیشینه باشد.

این امر ممکن است نیازمند برداشتن موانعی هم چون ستون های داخلی و یا خطوط توزیع آب سیستم گرمایش باشد. همچنین ممکن است برای حصول به این موارد، نصب میزهای قابل حرکت، مونو ریل و یا پالت هایی جهت انتقال فله ی مواد لازم شود.

جهت گلخانه

به علت متغیر بودن جهت تابش نور در طول روز با در نظر گرفتن مسایل فنی یک راه حل مناسبی را باید در مورد جهت و فرم و اندازه گلخانه انتخاب کرد. عوامل دیگر نظیر اسکلت گلخانه نیز مانع ورود کامل نور خورشید می شوند؛ بنابراین حتی در صورت دقت کافی نیز اختلافی از نظر شدت نور در بیرون و داخل مشاهده خواهد شد ولی باید سعی شود تا این موانع به حداقل رسیده و عمل فتوسنتز در شرایط مطلوبی انجام گیرد.

به منظور حصول هدف فوق از نظر علمی، فرم گلخانه، اندازه و جهت آن باید با هدف مورد نظر مطابقت داشته و بررسی دقیقی به عمل آید. امروزه بسیاری از گلخانه ها با عرض ۲۰/۳ تا ۱۲ متر و گاهی بیشتر نیز ساخته می شوند. انواع کم عرض معمولا از چوب ساخته می شوند، در صورتی که انواع عریض حتما باید دارای اسکلت فلزی باشند.

عرض شیشه ها حتی الامکان نباید از ۶۰ سانتی متر کم تر باشد؛ بنابراین شیشه های معمولی به علت خاصیت شکنندگی خود قابل استفاده نبوده و از شیشه های مخصوص و ضخیم استفاده شود. برای گلخانه بهترین جهت در زمستان شرقی –غربی بوده و در تابستان شمالی –جنوبی می باشد ولی به علت ثابت بودن گلخانه ها تغییر جهت امکان پذیر نیست؛ بنابراین جهت انتخابی در گلخانه های یک طرفه تقریبا شرقی و غربی بوده و زیادی نور آفتاب در تابستان با ایجاد سایبان جبران می گردد.

به علت تقلیل نور در ماه های شهریور و مهر سایبان ضرورتی نخواهد داشت. در عرض های جغرافیایی بالای ۴۰ درجه شمالی جهت گلخانه ها به صورت شرقی –غربی است و در عرض های پایین ۴۰ درجه به صورت شمالی –جنوبی است. البته باد غالب منطقه را هم باید در نظر بگیریم پس در جهت احداث گلخانه توپوگرافی و بادهای غالب مهم است. بدین صورت که گلخانه عمود بر جهت وزش باد ساخته نشود.

نواحی سبز رنگ (شرق و غرب) تابش نور خورشید مناسب است. نواحی زرد رنگ (جنوب) بیشتر در معرض تابش نور آفتاب است و در تابستان نیاز به توری شید دارد. در بخش شمالی نور کمی به محصولات می رسد.

در ایران گلخانه ها را بصورت شمالی –جنوبی احداث می کنند. به دلیل ایجاد سایه توسط اسکلت گلخانه که میزان آن بستگی به زاویه تابش نور خورشید و فصل سال دارد گلخانه های تک واحدی که در عرض بالاتراز ۴۰ درجه شمال واقع است باید در امتداد شرق به غرب ساخته شوند تا بتوانند نور آفتاب زمستانی که زاویه تابش پایینی دارد را به نحو مناسبی دریافت کنند در عرض های کم تر از ۴۰ درجه زاویه تابش روی رشد گیاهان در زمستان که شدت نور کم است بیش تر می باشد. برای حداکثر استفاده از نور با توجه به فصل ز شمال تا مرکز ۴۵ درجه از مرکز تا جنوب ۴۰ درجه شیب را در نظر می گیرند.

تفاوت تابش نور خورشید در زمستان و تابستان

 در دسترس بودن امکانات مناسب در محل احداث گلخانه

گلخانه در محلی احداث می شود که هزینه خرید زمین و ارزش ابتدایی زمین در حد معقولی باشد. دسترسی به نیروهای محلی و بازارهای هدف ساده و آسان باشد. نزدیکی به راه های حمل و نقل برای به حداقل رسیدن هزینه های بازار رسانی و فروش از نکات مهمی است که باید در انتخاب محل احداث گلخانه در نظر گرفته شود.

هم چنین لازم است منبع آب تأمین کننده و نیاز آبی گلخانه از نظر کمیت و کیفیت کاملا آزمایش شود، در غیر این صورت ممکن است باعث ایجاد هزینه های اضافی مثلا برای تصفیه آب گردد. در صورت در دسترس بودن گاز طبیعی بهتر است گلخانه را در نزدیکی خطوط گاز بنا کرد.

برای انجام فعالیت های گلخانه ای تأمین میزان برق کافی از ضروریات طرح می باشد. میزان برق با توجه به سطح گلخانه و نوع تجهیزات به کار رفته در برآورد اولیه در طرح، پیش بینی و محاسبه می گردد و ارایه موافقت اداره برق شهرستان برای تأمین برق ضروری است و تعبیه موتور ژنراتور مولد برق به عنوان تأمین کننده اضطراری، علاوه بر تأمین برق به صورت سراسری، الزامی است.

حداقل فاصله محدوده تأسیسات گلخانه ها، رودخانه و دریا (عوارض طبیعی)، محدوده دامداری ها و صنایع آلوده کننده مانند کارخانه سیمان، کارخانه تولید آسفالت، کارخانه سنگ بری و غیره در جدول ۱-۲ ذکر گردیده است.

رعایت فاصله گلخانه ها با کارخانه سیمان، کارخانه گچ، کارخانه سنگ شکنی، کارخانه آسفالت، کارخانه پودرسنگ و کلیه واحد هائی که به مقدار زیاد گرد و خاک و غبار تولید می کنند حداقل ۲۰ کیلومتر رعایت گردد و جهت حصول اطمینان لازم است که از سازمان حفاظت محیط زیست استان نیز استعلام و هماهنگی گردد. ضمن این که گلخانه ها نباید در مسیر جهت وزش باد غالب منطقه و مقابل واحد های فوق باشد.

طرح ریزی صحیح می تواند باعث اجتناب از وقوع اشتباهات پر هزینه و صرفه جویی در وقت گردد. مساحت مورد نیاز متناسب با طرح و مساحت واحد گلخانه ای در جدول ۲-۲ می باشد.