۶ نکته که در آبیاری محصولات گلخانه ای باید به آنها توجه کرد

مقدمه

گیاهان گلخانه ای برای رشد کافی، بازدهی مناسب و تولید میوه با کیفیت خوب به آب فراوان نیاز دارند. آب به عنوان “ماده حلال” در تمام سلول های گیاهی وجود دارد و در تمام فرآیندهای بیوشیمی نقش دارد.

اگر گیاه حتی برای مدت زمان کوتاهی بدن آب باشد سرعت رشد کاهش یافته و بازدهی و کیفیت محصول پایین می آید. آب از طریق سیستم ریشه وارد گیاه می شود. زمانیکه آب از گیاه خارج می شود باعث سرد شدن گیاه می گردد. تنها دو درصد از آبی که وارد گیاه می شود در واکنشهای بیوشیمی مصرف می شود و بیشترین میزان آب تعریق می گردد.

مدیریت صحیح عوامل دیگر مانند کنترل بیماریها نیز در جذب آب کافی برای گیاه حیاتی است. بیماریهای ریشه و یا ریشه های آلوده باعث کاهش جذب آب و پژمرده شدن گیاه می شود.

۱- ارتباط آب با کیفیت میوه

میزان آب علاوه بر تأثیر بر روی رشد کلی و بازدهی گیاه، بر روی کیفیت میوه نیز تأثیر می گذارد. زمانی که میزان آب کافی نباشد علاوه بر اندازه شاخ و برگ ها اندازه میوه ها نیز کوچک می شوند و در نتیجه میوه دچار آفتاب سوختگی می شود.

پوسیدگی انتهای شکوفه مثال مناسبی از ارتباط کیفیت میوه با آب است. پوسیدگی انتهای شکوفه  اختلال کمبود کلسیم است که باعث از کار افتادن سلول های میوه و فاسد شدن آنها می شود.

پوسیدگی انتهای شکوفه با میزان آب ارتباط دارد زیرا کلسیم همراه با جریان آب در گیاه حرکت می کند و عموماً بوسیله سیستم آوند آبکشی جابجا نمی شود در نتیجه زمانیکه میزان آب در گیاه اندک باشد کمبود کلسیم نیز بروز می کند.

آب به سرعت به سمت برگ های گیاه حرکت می کند زیرا میزان تعریق در این نقاط بیشتر از میوه هاست بنابراین زمانیکه با کمبود آب مواجه باشیم، به همان نسبت میزان آب کمتر (و کلسیم کمتر) به میوه منتقل می شود لذا با حفظ ریشه های سالم دسترسی گیاه به آب  و کلسیم یکنواخت فراهم می شود.

۲- کنترل آبیاری

بحران آب نه تنها در زمان کمبود آب بلکه در صورت استفاده بیش از حد آب نیز بروز می کند. غرقابی نمودن باعث محروم شدن ریشه از اکسیژن (عنصر مهم در عملکرد صحیح گیاه) می شود. استفاده از برخی دستگاههای اندازه گیری میزان آب برای نشان دادن سطح آب در محیط رشد لازم است.

در سیستم های لوله ای میزان جریان آب بسیار مهم است زیرا زمانیکه پمپ خاموش است ذخیره آب در لوله بسیار اندک است. این موضوع بویژه در آغاز چرخه رشد که توده های ریشه شروع به پر کردن لوله می کنند و سرعت جریان آب و تخلیه را محدود می کنند، اهمیت دارد.

در این زمان اگر ریشه حتی برای مدت زمان کوتاهی در آب فرو رود در معرض خفگی قرار می گیرد. بنابراین برای کنترل این شرایط مختلف، میزان جریان و چرخه (روشن و خاموش بودن پمپ) باید در طول فصل کشت تنظیم گردد.

گلخانه داران باید با بررسی دائم از میزان جریان مساوی آب در تمام لوله ها مطمئن شوند. اگر این جریان مساوی نباشد، نشانه فشار نا هماهنگ و یا مسدود شدن انشعاب لوله هاست .

۳- تصفیه آب و محلول غذایی

گلخانه دار با توجه به منابع آب و کیفیت آب چاه استفاده شده از سیستم تصفیه آب استفاده می کند.

فیلترهای توری و یا صفحه ای را باید برای تصفیه  مواد ریز بکار برد به ویژه اگر از انژکتورها و یا نازلها در سیستم کود آبیاری استفاده شود. صفحه فیلتر باید حداقل دارای ۱۵۰ روزنه در هر اینچ باشد تا مانع ورود ذراتی شود که به نازلها آسیب می رسانند.

جلوگیری از ورود ذرات ریز باعث طولانی شدن عمر پمپ ها، دریچه ها، رگلاتورهای فشار و انژکتورها می شود و میزان انسداد دریچه های خروجی کاهش می یابد.

بطور کلی هنگامی که مخزن ها به طور مرتب با آب فراوان شسته شوند، احتیاج چندانی به تصفیه محلولهای هیدروپونیک نمی باشد.

برخی از ذرات ریز (مانند جلبکها، بافت های مرده ریشه و..) به طور طبیعی بوجود می آیند. اما اغلب بوسیله شستشوی مرتب از بین می روند. یک فیلتر باید در مدخل ورودی پمپ نصب شود تا از ورود ذرات ریز به داخل پمپ جلوگیری شود.

۴- دمای آب

مشکل رایج درباره دمای آب، بالا رفتن بیش از حد دمای محلول در سیستم های بسته در تابستان است. زمانیکه دمای هوا بیش از ۳۲ درجه سانتیگراد باشد، محلول در حال گردش در گلخانه به تدریج گرم می شود اگر دمای آب بیش از ۲۶-۲۹ درجه سانتیگراد باشد، رشد گیاه کم می شود.

میزان اکسیژن در آب گرم کمتر از آب سرد است و دمای آب بالا در ناحیه رشد باعث ایجاد مشکلاتی در عملکرد ریشه و رشد آن می شود. زمانیکه دمای آب بسیار بالا باشد، مسئله فاسد شدن ریشه بیشتر دیده می شود.

مشکل آب با دمای بالا در محیط های کشت گروبگ، پشم سنگ و پرلیت وجود ندارد زیرا آب مورد استفاده اغلب بطور مستقیم از چاه تأمین می شود و در محیط گلخانه دور نمی زند. به منظور کنترل دمای آب، باید سطح خارجی ظرف های محیط کشت، کیسه ها، نوارها و لوله ها به رنگ سفید و یا به صورت بازتابشی باشد.

این عمل باعث جلوگیری از افزایش تدریجی هوای گرم در محیط می شود. محلولها را به وسیله یک سیستم حلقوی خنک کننده که در مخزن قرار دارد سرد می کنند. در پایان، کنترل مناسب دمای محیط گلخانه با استفاده از پنکه های تخلیه، سایبان و بالشتکهای خشک کننده به کنترل دمای محلول غذایی کمک خواهد کرد.

۵- میزان اکسیژن محلول غذایی

سیستم ریشه برای عملکرد طبیعی خود به اکسیژن نیاز دارد، بنابراین ماده غذایی باید این اکسیژن را برای ریشه تأمین کند و یا چرخه به گونه ای تنظیم شود که ریشه ها به قدر کافی اکسیژن دریافت کنند. در سیستم های NFT، حداقل ۳/۱ تا ۲/۱ ریشه در طول چرخه روشن آبیاری نباید در داخل آب قرار گیرد. ریشه ها باید به طور مرتب مورد بررسی قرار گیرند تا مشخص شود که بطور کامل هوادهی شده است.

۶- انتخاب نازل آبیاری

نازل ها ابزارهایی هستند که در سیستمهای گروبگ، پشم سنگ و پرلیت و یا از طریق کانالهای موجود در سیستم NFT ، محلول غذایی را به تک تک گیاهان می رساند . انتخاب نازل ها که به راحتی مسدود نشوند و نیز مقدار کافی محلول را در مدت زمان کوتاه به گیاه برسانند، بسیار مهم است.

از آنجا که انسداد نازل ها بسیار رایج است، توصیه می شود به خصوص در محیط های کشت پشم سنگ، کیسه کشت (گروبگ) و آبشخوری (trough) قطر نازل ها و لوله ها حداقل پنج صدم اینچ.

بهتر است که انتهای لوله ها و نازل ها بر روی یک تیرک و در بالای سطح محیط کشت قرار گیرد، زیرا به این ترتیب کنترل جریان آب و مشکلات ناشی از انسداد لوله ها به راحتی مورد بررسی قرار می گیرد. میزان جریان منتشر کننده یکی از عوامل مهم در طراحی سیستم آبیاری است. گلخانه داران باید نسبت به ظرفیت پمپ تقسیم کننده بسیار دقت کنند تا میزان جریان آب کافی و یکنواخت به تمام گلخانه برسد. برای رسیدن به چنین هدفی گاهی لازم است که سیستم ها به بخش های کوچکتر تقسیم شوند. بسیار مهم است که قبل از قرار دادن اولین گیاه در گلخانه طراحی سیستم آبیاری به دقت انجام شود.