انواع بستر کشت گلخانه ای

یکی از عوامل مهم در رشد گیاهان گلخانه انتخاب خاک مناسب است. گیاهان موجود در گلخانه دارای محدودیت هایی از نظر محیط رشد ریشه در مقایسه با شرایط طبیعی می باشند. برای جبران کمبودها باید خاک بستر کشت به گونه ای انتخاب شود که در رشد گیاهان خللی وارد نگردد.

بستر کشت گلخانه ای مانند هر بستر کاشت دیگری دارای چهار وظیفه اصلی هستند که عبارتند از: ۱- مخزن مواد غذایی(خاک) ۲-نگهداری آب و در دسترس قراردادن آن برای گیاه ۳- تبادل گازی بین ریشه و اتمسفر ۴- محل استقرار گیاهان

خاک گلدانی (خاک چمن)

معمولاً خاک سطح الارضی (۱۲-۱۰ سانتی متر) زمین چمنی که به مدت طولانی رشد کرده باشد (بیش از شش ماه) را خاک گلدانی گویند. چمن های طبیعی معمولاً از نباتات خانواده گندمیان هستند که در زمین های رس و شنی که مقدار کافی آهک داشته باشند می رویند. خاک چمن مخلوطی است از این نوع خاک ها و پوسیده ی گیاهانی که در آن روییده و زندگانی می کنند. بنابراین خاک چمن نوعی خاک رس و شنی با مقدار کافی آهک و هوموس است.

به منظور تهیه خاک چمن با بیل های پهن قطعات بزرگ چمن را با ریشه و خاک اطراف ریشه از زمین برداشت کرده و در محلی توده می کنند. در موقع توده کردن قطعات چمن باید دقت نمود که در دو طبقه متوالی چمن ها با یکدیگر تماس داشته باشند و در طبقه بعد ریشه ها روی هم قرار گیرند.

در مدت یکسال سه یا چهار مرتبه توده را خراب و در محل دیگری انباشته می کنند. در صورت امکان توده چمن را با ادرار چهار پایان مرطوب می نمایند. به این ترتیب خاکی به دست می آید که حاوی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به ویژه ازت می باشد. همچنین به علت وجود بقایای گیاهانی که در گلدان و یا جعبه های کشت پرورش می یابند و نخل های بزرگ و درخت مرکبات مسن بسیار مناسب است. به عبارت دیگر ترکیبی یکسان از شن، رس و مواد آلی تشکیل خاک گلدانی را می دهند. لازم به تذکر است که با توجه به طبقه بندی  خاک در نقاط مختلف و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مواد متشکله، تهیه خاک گلدان متفاوت و متغیر می باشد. در پاره ای مواقع می توان از عمق ۲۰-۳۰ سانتی متر خاک که معمولاً از لحاظ مواد آلی متغیر است به عنوان خاک گلدان مصرف نمود.

تغییرات قطر ذرات خاک از شن به سیلت و بالاخره رس و همچنین تغییر میزان مواد غذایی، درجه اسیدی، آلودگی های میکروبی، حشرات و علف هرز از دیگر عواملی می باشند که در نوع خاک گلدانی تغییرات مهمی را باعث می گردند.

خاک برگ یا کود برگ

خاک برگ از پوسیدن و تجزیه ی برگ درختان تولید می شود. این نوع خاک از حیث مواد غذایی بسیار ضعیف بوده و به این دلیل هیچ زمان به تنهایی برای کشت استعمال نمی شود و همیشه آن را با انواع دیگر خاک ها به نسبت لازم و با توجه به احتیاج هر گیاه مخلوط می نمایند. تنها فایده این خاک سبک و قابل نفوذ کردن خاک های سخت می باشد.

انواع مختلف کود برگ در بسته بندی های متفاوت برای مصرف به بازار عرضه شده است. فاکتورهای تغییر دهنده خصوصیات کود برگ معمولاً به چگونگی تهیه آنها، سن و عمق مواد آلی به دست آمده بستگی دارد.

برای به دست آوردن خاک برگ در فصل پاییز که موقع خزان درختان است، برگها را جمع آوری کرده و در محلی روی سطح زمین و یا در گودالی توده می کنند و پس از آن که مقدار زیادی آب روی آنها ریخته شد با پا یا هر وسیله سنگینی مانند غلطک و غیره برگ ها را می فشارند. سپس مجدداً مقداری برگ خشک اضافه و پس از آب پاشی برگ ها را متراکم می کنند. این عمل چندبار تکرار می شود تا ضخامت توده برگ ها به ۱ تا ۵/۱ متر برسد. به مرور زمان در اثر رشد و نمو باکتری های خاصی در توده برگ ها تخمیر شروع شده حرارت زیادی ایجاد می شود. ۳ تا ۴ ماه یکبار این توده برگ را مخلوط کرده و مکان آن را تغییر می دهند و سپس مجدداً در محل دیگری انباشته می کنند. به این ترتیب پس از ۸ تا ۱۲ ماه بیشتر برگ ها تبدیل به هوموس می شود.

بهترین خاک برگ ها خاکی است که حداقل ۳ یا ۴ سال مانده باشد. از تجزیه برگ هایی مانند برگ درختان میوه، بهترین خاکبرگ تشکیل می شود. از برگ هایی مانند برگ درخت چنار  خاکبرگ مرغوبی به دست نمی آید.

همچنین کود برگ جهت تولید کودهای ترکیبی کودی است که دارای بافتی سلولی و رنگی روشن است. مصرف کودهای برگی با ذرات ریز که غالباً دارای رنگ تیره و سیاهی هستند، جهت تهیه کود ترکیبی مناسب نبوده و تنها در مواردی که از کودهای برگی با بافت سلولی استفاده می شود. می توان قدری از آن را با هم مخلوط و استفاده نمود تا بتوان نیاز مواد غذایی گیاه را بر طرف کرد.

کود برگ بایستی دارای قدرت بالای نگهداری آب باشد تا گیاه بتواند مواد غذایی موجود در آب را جذب و آماده بهره برداری ریشه بنماید.کود برگ مناسب معمولاً در عمل تهویه خاک بسیار موثر می باشد. همچنین باید عاری از مولدهای بیماری، حشرات مضر و بذور علف هرز بوده و درجه اسیدی آن حدود ۵/۳-۴ باشد.

خاک برگ سیلیسی

خاک برگ معمولی دارای مقدار زیادی آهک می باشد، لذا برای گیاهان آهک گریز قابل استفاده نیست. برای این دسته از گیاهان از برگ گیاهان آهک گریز که در زمین های سیلیسی یعنی بدون آهک رشد و نمو می کنند، خاک برگ تهیه می شود. خاک جنگل پاره ای از انواع بلوط نیز دارای این خاصیت می باشد، زیرا این درخت نیز در زمین های سیلیسی رشد و نمو کرده و برگ های آن فاقد آهک می باشد و به این دلیل است که می گویند بهترین خاک برای نباتات آهک گریز خاک برگ بلوط می باشد.

خزه

در کشت برخی از گل های آهک گریز از پوسیده ی گیاهانی مانند انواع خزه ها و سرخس ها استفاده می نمایند. این نوع خاک مخصوص کشت گل هایی مانند ارکیده است و در پرورش پاره ای از انواع این گیاه تنها بستر مناسب برای کشت خزه و الیاف ریشه سرخس می باشد.

خاکروبه و زباله

معمولاً در گوشه ای از باغ یا باغچه محلی را برای جمع آوری خاکروبه و زباله اختصاص می دهند. این مواد در یک محل جمع شده و توده را بر می گرداند. بدین ترتیب پس از یکسال خاک بسیار قوی که دارای کلیه مواد غذایی لازم برای گیاه است تهیه می گردد. این خاک در گلکاری به ویژه در پرورش گل های گلدانی استفاده می شود.

خاک کوش

برای ایجاد گرمای مصنوعی داخل شاسی های پرورش گل، برگ خشک و کود حیوانی تازه را مخلوط و تل نموده، روی آن را با خاک برگ و یا خاک زراعی معمولی می پوشانند، در داخل این مخلوط حرارتی تولید می شود که در فصل زمستان برای نگهداری گل ها و پیش رس کردن گل های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.

پس از رفع احتیاج این برگ های پوسیده که با کود و خاک مخلوط است خاکی قوی و مرغوب برای تربیت گل ها و پاره ای گیاهان تولید می نماید. به عبارت دیگر خاک کوش مخلوطی از خاک برگ معمولی پوسیده و کود می باشد.

خاک باغچه

باغچه ای که کاملاً مواظبت شده و هر سال در آن سبزی ها و یا گل کاشته می شود به مرور زمان دارای مقدار زیادی هوموس می گردد. این نوع خاک برای گلکاری مخصوصاً اگر زمین باغچه، زمین رسی شنی باشد خیلی مرغوب است. معمولاً این خاک را به نسبت معینی با سایر خاک ها مخلوط می نمایند.

ماسه

ماسه یکی از قسمت های عمده ترکیب خاک گلدان می باشد زیرا اولین شرط مرغوبیت خاک گلدان قابل نفوذ بودن آن به آب می باشد، در غیر این صورت در اثر آبیاری مکرر خاک گلدان اسیدی شده باعث زرد شدن و پژمردگی گل و نهایتاً خشک شدن آن میگردد. برای رفع این مشکل مقدار مناسبی ماسه به خاک گلدان اضافه می کنند.

جهت تهیه کود ترکیبی می توان از انواع مختلف ذرات شن استفاده نمود. مهمترین عامل در کیفیت شن این است که درجه اسیدی آن تقریباً خنثی بوده و عاری از آلودگی باشد. بهترین ماسه از غربال کردن شن بستر رودخانه به دست می آید، زیرا این ماسه ها اغلب از شکستن و خرد شدن سنگ های سیلیسی بدون آهک تولید شده اند و علاوه بر این هیچ نوع خاک دیگری همراه ندارند.

از خاک های نامبرده در بالا نمی توان به تنهایی استفاده نمود،بلکه باید آنها را به نسبت معینی متناسب و مطابق با احتیاجات هر گیاه با یکدیگر مخلوط کرد.